YANGA
Akmal qoʻngʻiroq tugmasini bosishi bilan ichkaridan ovoz eshitildi:
— Ana, Akmalxon keldilar.
«Kelinoyim», deb oʻyladi u yangasini ovozidan tanib.
Yangasi negadir uning nomiga «xon» qoʻshib gapirardi.
Akmal uylariga yangasi kelganidan quvondi. Har safar uni koʻrsa, onasini koʻrganday boʻlardi.
Eshikni yangasini oʻzi ochdi. Akmalning yelkasidan quchoqlab koʻrishdi. U yashil jemper kiygan, shtapel durra oʻrab olgan, koracha, ozgan yuzida iymanuvchan tabassum bor edi. Akmal uning qoʻlidagi oddiy xoʻjalik sumkasini koʻrib, ketishga hozirlanayotganini payqadi.
— Nega otlanib oldingiz? — dedi astoydil ranjib.
— Bolalar yolgʻiz, — dedi yangasi tuflisini kiyarkan. — Qorongʻi tushmasdan bora qolay.
— Akam bor-ku, — dedi Akmal hamon uning ketishini xohlamay. Yangasi yana iymangan qiyofada jilmaydi:
— Choyxonaga chiqadilar, bilasiz-ku.
Yonbosh tomondagi oshxonadan parcha gulli xalat kiygan, oldiga kleyonka fartuk tutgan Klara chiqdi.
— Ovqatga turing desam, koʻnmayaptilar, — dedi u goh eriga, goh ovsiniga qarab.
— Mayli, oʻzinglar boringlar, — yangasi eshik tutqichidan ohista tutib, tashqariga chiqdi.
Akmal uni zinadan kuzatib qaytib kirganida oshxonada jaz-buz eshitilar, uyni piyozdogʻ hidi tutib ketgan edi.
— Kelinoyim qachon keluvdi? — soʻradi u goʻsht qovurayotgan xotinidan. Klara achishgan koʻzini kaftining orqasi bilan artib, unga yuzlandi.
— Yaqinda.
— Biron yumushi bor ekanmi?
— Nima yumushi boʻlardi, pul soʻraydi-da...
Akmal xotinining ovozidagi pichingni payqab, koʻngli ranjidi.
— Necha marta pul soʻradi sizdan? — dedi zarda bilan. Klara kapgirni taraqlatib stolga tashladi.
— Soʻramasa, endi soʻraydi. Bir marta bersangiz, kelaveradi. Nima, bizning pul zavodimiz bormi?
Klara oilasida yolgʻiz qizligi uchunmi, kelin boʻlib tushgandayoq ovsinini xush koʻrmagan edi. «Sektsiya» olib bu yoqqa koʻchib kelishguncha ancha mayda-chuyda gaplar oʻtgan, ularning koʻpiga xotini sababchi boʻlganini Akmal bilardi, ammo indamagan edi. Hozir gʻashi keldi.
— Bizning pulimizga zor qaqshab qolgan joyi yoʻqdir, — dedi ovozi boʻgʻilib. — Muhtoj boʻlgandir, biron narsaga kerak boʻlib qolgandirki, soʻragandir.
— Nega muhtoj boʻlsin! Eri ishlaydi, oʻzi ishlaydi. Rejasi bilan ishlatsin! — Klara gap tamom, degandek, indamay burilib qozonini kavlashga tushdi.
Akmal xotinining xalat ostidan tirsillab turgan boʻliq yelkalariga, kapgirni chaqqon aylantirayotgan tilla uzukli qoʻliga birpas qarab turdi-da, burilib, xonaga kirib ketdi. Hali uyga kirganida yangasi nimagadir iymanib jilmayib turganini, nima uchun shoshilib ketib qolganini endi tushundi. Xotinining mix qoqqandek qarsillatib muomala qilishidan, oʻzi boʻlsa jilovini shunchalar berib qoʻyganidan gʻashi keldi. «Boʻynini egib pul soʻrab kelish osonmi? Qish kelyapti. Bolalardan birontasiga qishlik kiyim olmoqchidir. Buning ustiga akamning ishi bor...» U divanda chalqancha yotgancha shularni oʻylar, oʻylagan sayin koʻngli gʻash boʻlar edi.
Oʻrtadagi eshik ochildi. Akmal xotini oʻziga qarab turganini payqab, indamay yotaverdi.
— Yana qancha yotasiz, — dedi Klara tagʻin oʻsha oʻyib oluvchi ohangda, — Lolani kim olib keladi?
— Bilmayman, — dedi Akmal karavot tepasiga ilingan arabiy gilam gullarini tomosha qilgan boʻlib. — Bogʻchaga har kuni men borishim shart emas.
— Boʻlmasa ovqatni qiling!
Akmal gilam tomonga butunlay oʻgirilib oldi.
— Masalan, men ovqat yemayman, — dedi sovuqqonlik bilan.
— Qarang-a, men sizni toʻyib kelishingizni bilmabman. — Klara eshikni qarsillatib yopib chiqib ketdi. Zum oʻtmay eshikning kaliti shiqirladi.
Akmal oʻsha alfozda yotganicha xotinini ham, qizini ham emas, negadir yangasini oʻylardi.
Adham akasi uylanganda Akmal uchinchi kursga oʻtgan edi. Mexanika-matematika fakultetida fanlar ogʻir boʻlgani uchunmi, yo oʻzining qobiliyati sustroqmidi, xullas, stipendiyaga ilinmadi. Onasi maktabda yigirma besh yil farroshlik qilib, pensiyaga chiqqan, uning nafaqasi Akmalning joniga oro kirib turardi.
Yangasi kelin boʻlib tushganida ham qop-qora, ozgʻin qiz edi. Akmal oʻzidan nari borsa ikki yosh katta bu qizga avvaliga unchalik koʻnikolmay yurdi. Negadir undan oʻzini olib qochar, yangasi paypogʻinimi, maykasinimi yuvayotganini koʻrib qolsa, iymanar, onasiga «oʻzingiz yuvmabsiz-da», derdi. Ammo onasining kun sayin nari ketayotganini, oyoq-qoʻllari shishib, yotib qolganini Akmal bilardi. U har kuni oʻqishga ketayotganida onasi yotgan xonaga kirib, undan ahvol soʻrab oʻtardi. Shunaqa paytlarda har doim onasining tepasida yangasi oʻtirganini koʻrardi.
Xuddi shunaqa erta kuz kunlaridan birida u oʻqishdan qaytganida, eshik tagida toʻplanib turgan odamlarni koʻrib hammasiga tushundi. U qachondir shu hodisa boʻlishi muqarrar ekanini bilardi. Ammo nazarida bu narsa hech kutilmaganda roʻy bergandek, allaqanday adolatsizlik boʻlgandek tuyuldi. U bir hovli xotinlar orasidan oʻtib onasi yotgan xonaga otilib kirdi. Qiziq, oʻshanda u yigʻlamadi. Yigʻlay olmadi. Faqat tong-saharda oʻqishga ketayotganida onasining qilgan duosini esladi: «Tuproq olsang oltin boʻlsin, bolam. Umring uzoq boʻlsin...»
Oʻsha kundan boshlab Akmal eng katta tayanchi yoʻqolganini tushundi. Endi uning hayoti chalkashib ketgandek, allanima oʻzgarishi kerakdek tuyulardi. Oʻqishdan koʻngli soviy boshladi. Stipendiya olmasa, kap-katta yigit birovga tirik tovon boʻlib oʻtirsa...
Uydagi hayot oʻsha-oʻsha davom etardi. Xuddi onasi bor vaqtidagiday har kuni karavotining boshidagi stul suyanchigʻida dazmollangan shim, oppoq roʻmolcha, yoqasi qordek toza koʻylak, choʻntagida har kuni tushlikka pul...
Akmal bularning hammasini yangasi qilayotganini bilardi. Akasining topgani oʻzidan ortmaydi. Yangasi qurilishda ishlaydi. Oʻz erining tashvishi yetmaganday, tong-saharlab turadi. Akmalning kir-chiriga qaraydi.
Yangasi ogʻiroyoq boʻlganidan keyin ta’tilga chiqdi. Hamon Akmalning yonidan pul arimasdi. Lekin oʻzi endi ortiq bu ahvolda yurish mumkin emasligini tushundi. Oʻqishdan butunlay aynidi. Bir kuni akasiga qat’iy qarorini aytdi:
— Men zavodga ishga kiraman.
Akasi tayinli bir gap aytmasa ham, Akmal uning qarshi emasligini bildi. Ertasiga u kech uygʻondi. Oʻsha qish tongi aslo esidan chiqmaydi. Akmal uygʻonganida choʻyan pechkada oʻt guvillab yonar, yangasi pechka oldida choʻnqayib oʻtirganicha xayolga tolgan, goʻyo uxlab qolganga oʻxshardi. Akmal pechka gʻirasidan tushayotgan yogʻduda yangasining dogʻ bosgan yuzini koʻrib, yanayam ozib ketganini, chehrasi gʻamgin ekanini sezdi.
Karavot gʻirchillaganini eshitib yangasi yarq etib unga qaradi. Ammo oʻrnidan jilmadi.
— Akmalxon, men eshitdim, — dedi u past tovushda. Keyin bir zum jim qoldi-da, uf tortdi: — Mayli, bizni oʻylamay qoʻya qoling. Oyimning arvohini chirqillatgani qoʻrqmaysizmi? Oyim sizni menga topshirib ketganlar. Tushundingizmi?
Akmal yangasiga qaradi-yu, koʻzlarida yosh aylanayotganini, bu gaplarni yurakdan ezilib aytayotganini sezdi. Sezdi-yu, oʻzining ham yuragi orziqib ketdi. Shu topda yangasining koʻksiga boshini qoʻygisi, dogʻ bosgan yuzlarini silagisi, nimadir deb uzr soʻragisi